احیای جاده ابریشم و فرصت‌های ایران

سال ۲۰۱۷ بود که چین طی طرحی بلندپروازانه دست به افتتاح مجدد این جاده زد. در آن مراسم 30 کشور حضور داشتند. شی‌جین‌پینگ، رئیس‌جمهور چین، در این مراسم بر لزوم همکاری کشورها برای حل مشکلات بین‌المللی تاکید کرده بود. این سخنان مبتنی بر رویکرد چندجانبه‌گرایانه چین است که خواهان همکاری کشورهای مستقر در مسیر جاده ابریشم برای احیای این راه تجاری است. راهی که در گذشته ایرانیان نیز به عنوان یکی از اعضای اصلی آن عواید زیادی از تجارت در این مسیر به دست می‌آوردند و به شهادت تاریخ یکی از منابع مهم درآمدی ساسانیان عوارض گمرکی این مسیر بود.

در حال حاضر نیز ایران را می‌توان نقطه ثقل و ستون نگهدارنده جاده ابریشم توصیف کرد. کشور ما به مثابه پلی بین آسیای میانه و آسیای غربی است که از زیرساخت‌های خوبی در حوزه حمل و نقل جاده‌ای و ریلی برخوردار است. از دیگر سو تلاش برای نقش‌آفرینی برای بهره‌مندی از عواید احیای راه ابریشم می‌تواند آسیب‌پذیری اقتصاد ایران را کاهش دهد. در این میان، خراسان رضوی به عنوان اولین استان مسیر جاده ابریشم در ایران و استقرار چهار شهرستانش در این مسیر نقش قابل توجهی دارد و میتواند از مزیتهای این جاده در بهبود اوضاع اقتصادی خود استفاده کند.

مرداد ماه امسال بود که خیرالله خادمی مدیرعامل شرکت ساخت و توسعه زیربناهای حمل و نقل گفته بود «راه‌آهن شلمچه-بصره به طول 35 کیلومتر احداث خواهد شد». در حقیقت ایران تلاش دارد شبکه یکپارچه و مستقل منطقه‌ای در زمینه‌های مختلف ایجاد کند که بتواند از آثار فشارهای اقتصادی بکاهد. یکی از نمودهای این اقدامات که اخیرا صورت گرفت، اتصال شبکه برق ایران به عراق بود. افتتاح گذرگاه مرزی بوکمال-القائم در مرز بین عراق و سوریه نیزنمونه دیگری از زمینه‌سازی‌ها برای ایجاد یک مسیر زمینی بین تعدادی از کشورهای غرب آسیاست. این گذرگاه می‌تواند زمینه حمل و نقل زمینی از ایران تا مدیترانه را فراهم کند. فروردین ماه امسال بود که خبر رسید توافقات بین دمشق، تهران و بغداد برای احداث بزرگراهی که از سه کشور ایران، عراق و سوریه می‌گذرد، وارد فاز اجرایی شده است. این مسیر که 1200 کیلومتر طول دارد، زمینه ترانزیت کالاهای ایرانی و محصولات کشورهای آسیای مرکزی به ممالک غرب آسیا و اروپا را فراهم خواهد ساخت. چنین مسیری می‌تواند اقتصاد کشورهای منطقه را از شر فشارهای اقتصادی در امان بدارد و در عین حال مکمل جاده ابریشم نیز باشد.

غلامحسین شافعی رئیس اتاق ایران هم دو هفته پیش در جلسه کمیسیون تجارت اتاق مشهد با اشاره به برنامه‌ریزی‌های کشور در حوزه پیوستن به جاده ابریشم گفت «اتاق بازرگانی جاده ابریشم با 67 عضو مشغول فعالیت است و نخستین اجلاس آن نیز در آبان امسال به میزبانی کشور چین برگزار خواهد شد. خوشبختانه موضوعات خوبی نیز در دستور کار این نشست قرار دارد که امیدواریم به ثمرات ارزشمندی بینجامد».

گلایه از بی توجهی شهرداری مشهد

 اما  یکی از مشکلاتی که کشور از آن رنج می‌برد شاید  این باشد که بسیاری از مسئولان صرفا نگاه به داخل دارند و رویکردهای بین‌المللی در اقدامات‌شان به چشم نمی‌خورد.

غلام‌عباس ارباب‌خالص رئیس نمایندگی وزارت امور خارجه در شمال و شرق کشور با اشاره به طرح احیای کمربند آسیایی چین می‌گوید «اولین اجلاس طرح کمربند اقتصادی منطقه‌ای چین در شهر اورومچی برگزار شد و بعد از آن در حیدرآباد هند. براساس این طرح جاده ابریشم سابق احیا می‌شود که احیاگران آن کشورهای در مسیر این جاده هستند. ما نیز با کشورهای این مسیر مشکلی نداریم».

او ادامه می‌دهد:برای این منظور با دعوت از شهرداران شهرهای مسیر این جاده، یک اجلاس مقدماتی برگزار شد که هیاتی از مشهد نیز در آن حضور داشت. در آن دوره چند میثاق بین شهرداران شرکت‌کننده در آن اجلاس امضا و قرار شد اجلاس‌های متعددی در شهرهای مختلف برای این منظور برگزار شود و هر کس در مسیر قلمرو خویش احیای راه ابریشم را بر عهده گیرد اما متاسفانه شهردار وقت مشهد نه در اجلاس آستانه و نه در اجلاس آنکارا که آخرین جلسات مربوط به احیای جاده ابریشم بود، شرکت نکرد. باید توجه داشت عدم حضور در این اجلاس‌ها فرصت‌ها را از ما می‌گیرد.

او اضافه می‌کند: این جاده به مسیر ترانزیتی ما کمک خواهد کرد و به تبع آن مسائل اقتصادی و فرهنگی به دنبال خواهد داشت. عدم حضور در این اجلاس ما را از این فرصت بی‌بهره و سهم‌گیری ما را کم می‌کند.

به عقیده ارباب‌خالص  حضور در این اجلاس ما را در جریان آخرین تحولات مربوط به جاده ابریشم قرار می‌دهد. او می‌گوید:به دلیل اینکه اجلاس مربوط به احیای راه ابریشم با شهرداران آغاز شده، ادامه آن نیز با حضور شهرداران رونق خواهد یافت. این به معنای عدم فعال شدن بخش‌های دیگر نیست. بخش‌های ترانزیتی، ریلی و تجاری نیز می‌توانند در این مسیر کمک کنند.

فراموش نکنیم که برخورد منفعلانه با این موضوع و بی‌اطلاعی از آن موجب از دست رفتن فرصت‌ها خواهد شد در حالی که ایران حلقه ارتباط کشورهای مسیر ابریشم است.

وی تاکید می‌کند: همه بخش‌های مختلف اقتصادی از حوزه‌های مختلف ترانزیتی گرفته تا شهرداری و... باید پیگیر این مساله باشند. حتی می‌توان پیشقدم شد و برخی از سمینارهای مربوط به احیای این جاده را در مشهد برگزار کرد. ما به عنوان کشور مدعی ترانزیت حرف‌های زیادی برای گفتن داریم.

جاده ابریشم ریشه و پایه اقتصاد سنتی ایران است

به نظر می‌رسد احیای چنین مسیری می‌تواند مانع اثرگذاری تحریم‌های اقتصادی باشد چراکه بر اثر راه‌اندازی آن کشورهای دیگر به قدری اقتصادشان به ایران گره می‌خورد که اگر اقتصاد ایران دچار مشکل شود، اقتصاد آنان نیز از خطر مصون نخواهد ماند.

محمدحسین روشنک رئیس اتاق مشترک ایران و تاجیکستان نیز با تاکید بر اینکه ریشه جاده ابریشم به مزیت بازرگان بودن ایرانیان در طول تاریخ ارتباط دارد، می‌گوید: اگر به تاریخ اقتصاد ایران توجه کنیم، متوجه خواهیم شد که ایران در دو حوزه کشاورزی به معنای عام آن و تجارت دارای مزیت اقتصادی بوده است. مزیت تجاری ایران در بستر جاده ابریشم شکل گرفته بود. در واقع ایرانی‌ها در مرکز ثقل بازرگانی دنیا قرار داشتند و کشورمان محل تبادل تجارت دنیا بود. به طور کلی جاده ابریشم ریشه و پایه اقتصاد سنتی و مزیت‌دار بومی ایران به‌شمار می‌رود.

او در رابطه با پیش‌نیازهای لازم برای پیوستن به این مسیر بازرگانی در شرایط کنونی تاکید می‌کند «ابتدا باید حوزه تجارت کشور را برای پیوستن به این مسیر سازماندهی کنیم. پیش نیاز ما این است که حوزه تجارت و بازرگانی ایران مجددا احیا شود. ».

روشنک می‌گوید: امروز حاصل مشارکت امارات در تحریم ایران این بود که این کشور از نظر تجاری اصطلاحا از سکه افتاده چون ایران مرکز ثقل اقتصاد آن بوده است. علت اینکه ترکیه زیربار تحریم‌های ایران نمی‌رود، این است که در نتیجه چنین اقدامی اقتصاد آن بر هم خواهد خورد. همین مساله در آسیای میانه نیز دیده می‌شود. کشورهای هند و افغانستان نیز از این شرایط مستثنی نیستند. احیای جاده ابریشم برای ما به شدت لازم است.

رئیس اتاق مشترک ایران و تاجیکستان با تاکید بر اینکه برای پیوستن به جاده ابریشم بایستی تجارت کشور را ارزش دهیم و تولیدات خوب خود را سازماندهی کنیم، تصریح می‌کند:  باید بیش از تامین نیاز کشور، صادرات داشته باشیم. خوشبختانه کشورهای مسیر جاده ابریشم از نظر ریلی، دریایی و زمینی عمدتا به یکدیگر متصل است. همین امر می‌تواند این جاده را پررونق کند. پیوستن به اتحادیه اوراسیا نیز به این مساله کمک می‌کند. به طور کلی پیوستن به پیمان‌های منطقه‌ای به این مساله کمک خواهد کرد. در این مسیر لازم است وزارت بازرگانی هم احیا شود.

زیرساخت‌های کشور برای پیوستن به جاده ابریشم باید توسعه یابد

اما علی رسولیان معاون هماهنگی امور اقتصادی استاندار خراسان رضوی در این خصوص می‌گوید:  جاده ابریشم در حال احیای مجدد، خصوصا در حوزه ریلی است. کشورهایی که در مسیر این جاده قرار دارند نیز تمایل به احیای آن دارند. پیمان اقتصادی اوراسیا و جاده ابریشم بر پیوندهای منطقه‌ای اثرگذار خواهد بود اما کشورهای حاضر در هر کدام از این پیمان‌ها با یکدیگر تفاوت دارد.

او  ابراز امیدواری می‌کند که ایران در این مسیر نقش آفرین باشد چون کشور ما بهترین مسیر حمل و نقلی کالاست و انتخاب هر مسیر جدید به جای ایران، برای آن‌ها توجیه اقتصادی نخواهد داشت.

رسولیان با اشاره به اینکه مسیر ایران برای جاده ابریشم امن ترین و مقرون به صرفه‌ترین مسیر خواهد بود، اضافه می‌کند: البته از طرف ما نیز باید زیرساخت‌های متناسب با پیوستن به جاده ابریشم توسعه پیدا کند. در حال حاضر نیز ما بهترین زیرساخت‌ها را در اختیار داریم اما باز هم باید توسعه بیشتری در این زمینه  مهیا کرد.

به نظر می‌رسد جاده ابریشم در  مسیر احیای خود می‌تواند موجب ارتباط بیشتر و مراودات ایران و چین شود. به همین جهت ضروری است که ایران بیش از پیش رویکرد فعالانه‌ای در قبال این پیمان اتخاذ کند و نقش خود را در این مسیر تثبیت کند. چنین رویکردی کشورمان را از آثار سوء فشارهای اقتصادی دور خواهد کرد و به تقویت سیاست مستقل آن منجر خواهد شد.

زیرعکس: مسیر ایران برای جاده ابریشم امن ترین و مقرون به صرفه‌ترین مسیر خواهد بود